آداب الصلاة (کتاب)آدابُ الصَّلوه، یا آداب نماز، نامی برای تعدادی کتاب درباره مستحبّات و مراسم نماز و اذکار و ادعیه قبل و بعد و حین نماز، نوشته فقهای اسلامی به زبان‌های عربی و فارسی است. آقاجمال خوانساری، آقارضی‌الدین خوانساری، محمدتقی بن محمدباقر اصفهانی و ملامحمدباقر مجلسی از جمله نویسندگان کتاب با عنوان آداب‌الصلوه هستند. فهرست مندرجات۱.۱ - آقاجمال خوانساری ۱.۲ - آقارضی‌الدین خوانساری ۱.۳ - آقانجفی ۱.۴ - ایجی اصفهانی ۱.۵ - بخارابی خراسانی ۱.۶ - سیدمحمد صالح حسینی ۱.۷ - علیاری قراچه‌داغی ۱.۸ - فشارکی اصفهانی ۱.۹ - ملامحمدباقر مجلسی ۱.۱۰ - مقدس اردبیلی ۱.۱۱ - موسوی نوری ۱.۱۲ - نجم‌آبادی تهرانی ۱.۱۳ - امام خمینی ۲ - فهرست منابع ۳ - پانویس ۴ - منبع ۱ - مولفینبرخی از دانشوران مسلمان که در این زمینه کتاب نوشته‌اند: ۱.۱ - آقاجمال خوانساریآقاجمال خوانساری، جمال‌الدین محمد بن حسین بن جمال‌الدین محمد (د ۲۶ رمضان ۱۱۲۵ق/۵ اکتبر ۱۷۱۳م)، فقیه، ادیب، متکلم و دانشمند شیعی ایرانی، او را کتابی است به نام آداب نماز که در ۷ فصل به دستور شاه سلطان حسین صفوی نگاشته است. نسخه‌آی خطی از کتاب او در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران (مجموعه اهدایی مشکوه) نگهداری می‌شود. ۱.۲ - آقارضی‌الدین خوانساریآقارضیالدین خوانساری، برادر آقاجمال خوانساری، وی را کتابی به نام آداب نماز است که در آن ابتدا حدیث حمّاد بن عیسی جُهّنی کوفی بصری درباره نماز را به دستور شاه سلطان حسین صفوی به فارسی برگردانده و پس از آن آداب نماز را گزارش داده است، نسخه‌ای خطی از اثر او در همان کتابخانه موجود است. ۱.۳ - آقانجفیمحمدتقی بن محمدباقر اصفهانی (د ۱۱ شعبان ۱۳۳۲ق/۵ ژوئیه ۱۹۱۴م). او کتابی به نام آداب الصّلوه به فارسی نوشته که در ۱۲۹۷ق/۱۸۸۰م در ایران چاپ شده است. ۱.۴ - ایجی اصفهانیملاعلیاکبر بن محمدباقر ایجی اصفهانی، وی کتابی دارد به نام آدابُ صَلوهِ اللَّیْلِ وَ اَعْمالُها به زبان عربی که در ایران به چاپ رسیده است. او را کتاب دیگری به نام آداب نماز است که نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران موجود است. ۱.۵ - بخارابی خراسانیشرفالدین بخارابی خراسانی، از دانشمندان مسلمان سده ۷ق/۱۳م. وی نیز کتابی به نام آداب نماز دارد که آن را در ۱۰ باب و ۱۷۰ بیت سروده است. تاریخ فراغت از سرودن آن ۱۵ جمادی الاول ۶۹۳ق/۱۴ آوریل ۱۲۹۴م است، نسخه‌های خطی فراوانی از آن در کتابخانه‌های ایران و پاکستان موجود است. [۱]
منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی، ج۴، ص۳۰۲۹ـ۳۰۳۱.
۱.۶ - سیدمحمد صالح حسینیسیدمحمدصالح حسینی، رساله مختصری به نام آداب نماز شب نوشته است که نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه آیت‌الله مرعشی (قم) یافت می‌شود. ۱.۷ - علیاری قراچهداغیمیرزا عبدالله علیاری قراچه‌داغی، (د ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م). او کتابی به نام آداب نماز شب دارد که مرتب است بر پیش‌گفتار، ۳ فصل و خاتمه. نسخه‌ای خطی از اثر او در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نگهداری می‌شود. ۱.۸ - فشارکی اصفهانیملامحمدباقر بن جعفر فشارکی اصفهانی، را کتابی است به عنوان آدابُ صلوهِ اللّیل به زبان فارسی که در ۱۳۳۲ق/۱۹۱۴م در تهران و در ۱۳۴۷ق/۱۹۲۸م در اصفهان به چاپ رسیده است. ۱.۹ - ملامحمدباقر مجلسیملامحمدباقر مجلسی، (د ۱۱۱۰ق/۱۶۹۸م)، فقیه و محدث معروف. کتابی به نام آداب نماز شب نوشته که نسخه‌ای از آن به خط مؤلف در کتابخانه آستان قدس رضوی و نسخه دیگری در کتابخانه آیت‌الله مرعشی موجود است، آقابزرگ برای او کتابی به صورت رساله عملی به نام آداب الصّلوه ذکر کرده که به زبان عربی است و نسخه‌های خطی آن در کتابخانه‌های علمای دینی ایران و عراق موجود است. ۱.۱۰ - مقدس اردبیلیاحمد بن محمد مقدس اردبیلی، (د ۹۹۳ق/۱۵۸۵م). رساله‌ای به نام آداب نماز بدو منسوب است که نسخه خطی آن در کتابخانه مرکزی نگهداری می‌شود، این رساله دارای مقدمه، ۴ باب و خاتمه است. ۱.۱۱ - موسوی نوریسیدجواد بن محمدعلی موسوی نوری، (د ۱۳۲۳ق/۱۹۰۵م). او را کتابی فارسی به نام آداب صلوه اللّیل است که در ۱۳۲۶ق/۱۹۰۸م در ایران به چاپ رسیده است. ۱.۱۲ - نجم‌آبادی تهرانیشیخ محمدباقر نجم‌آبادی تهرانی، (د ۱۳۴۷ق/۱۹۲۸م). کتابی به نام آداب نماز شب دارد که در شب ۲۶ جمادی‌الثانی ۱۳۳۱ق/۳ ژوئن ۱۹۱۳م از نگارش آن فراغت یافته است، نسخه‌ای خطی از آن در کتابخانه حسینیه شوشتری‌ها در نجف موجود است. کتاب‌هایی که در این زمینه اثری از آن به دست آمد، همان است که یاد شد. آقابزرگ تهرانی روی هم ۲۲ تن از نویسندگان را نام برده که دارای آثاری به نام آداب الصّلوه بوده‌اند. [۶]
آستان قدس، فهرست، ج۶، ص۲۰۰-۲۰۱.
[۷]
آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی، ج۱، ص۲۰۵-۲۰۶.
[۸]
اهدایی مشکوه، فهرست خطی، ج۵، ص۱۷۵۵ـ۱۷۵۷.
[۹]
چهار کتابخانه مشهد، فهرست خطی، ص۱۵۷ـ ۱۵۸.
[۱۰]
چهار کتابخانه مشهد، فهرست خطی، ص۳۴۵ـ۳۴۶.
[۱۱]
شورای ملی (سابق)، فهرست خطی، ج۷، ص۱۷۷ـ۱۸۱.
[۱۲]
عمومی رشت و همدان، فهرست خطی، ص۱۰۸۳.
[۱۳]
کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، فهرست خطی، ج۱، ص۱۱ـ۱۲.
[۱۴]
کتابخانه مرکزی، فهرست خطی، ج۱۰، ص۱۸۳۲.
[۱۵]
کتابخانه مرکزی، فهرست خطی، ج۱۱، ص۷۸۷.
[۱۶]
گنج بخش، فهرست خطی، ج۴، ص۲۲۴۷ـ۲۲۵۲.
[۱۷]
مدرس، محمدعلی، ریحانه‌الأدب، تبریز، ۱۳۴۶ش، ج۴، ص۱۹۱ـ۱۹۷.
[۱۸]
مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی، ج۱، ص۵۰-۵۳.
[۱۹]
موزه ملی پاکستان، فهرست خطی، ص۸۵۴.
[۲۰]
نوربخش، فهرست خطی، ج۲، ص۲۰۴.
[۲۱]
وزیری یزد، فهرست خطی، ج۵، ص۱۵۲۶.
[۲۲]
وزیری یزد، فهرست خطی، ج۵، ص۱۶۰۱ـ۱۶۴۷.
۱.۱۳ - امام خمینیآداب الصلاه کتابی درباره آداب قلبی و باطنی نماز می‌باشد که امام خمینی آن را با قلم فارسی نوشته است و کوشیده است با بیانی قابل فهم برای عامه مردم، برخی از آداب قلبی نماز را بیان کند. در این اثر از آیات الهی، احادیث و ادعیه بهره گرفته شده است. کتاب از یک مقدمه، سه مقاله و خاتمه تشکیل شده است. در مقدمه کتاب آمده همان‌طور که رعایت نکردن آداب ظاهری نماز، بطلان ظاهری آن را به دنبال دارد، بی توجهی به آداب باطنی، سبب نقصان یا بطلان باطنی نماز می‌گردد. مقاله اول در دوازده فصل به بیان آدابی می‌پردازد که نه تنها در نماز بلکه در تمامی عبادات شرط است. فصل اول درباره عز ربوبیت و ذل عبودیت، فصل دوم، مراتب چهارگانه مقامات، فصل سوم درباره خشوع، فصل چهارم درباره طمانینه، فصل پنجم درباره محافظت نماز، فصل ششم درباره نشاط در نماز، فصل هفتم چگونگی تفهیم حقایق عبادات و فصل هشتم تا دهم درباره جایگاه حضور قلب و دو فصل پایانی، ویژه تعلیم و تربیت قوای ظاهری و باطنی نفس می‌باشد. مقاله دوم کتاب درباره آداب قلبی مقدمات نماز و در پنج مقصد است که هر مقصدی از چند فصل سامان یافته است؛ مقصد اول درباره طهارت، مقصد دوم درباره لباس نمازگزار، مقصد سوم به مکان نمازگزار، مقصد چهارم درباره آداب وقت. و مقصد پنجم درباره آداب استقبال. می‌باشد. مقاله سوم در هشت باب از «مقارنات نماز» سخن به میان آمده است. باب اول اذان و اقامه، باب دوم قیام، باب سوم نیت، باب چهارم تفسیر سوره حمد، توحید و قدر است. باب پنجم و ششم سرّ رکوع و باب هفتم امام به اسرار تشهد پرداخته و تفاوت شهادت ابتدای نماز و شهادت پایانی نماز را بیان کرده است و باب هشتم به اسرار «سلام» پرداخته است. امام خمینی در خاتمه این کتاب پس از بیان ابعاد عرفانی تسبیحات اربعه، سرّ قنوت را دست شستن از غیر حق قلمداد کرده و در پایان به اسرار نماز و اهمیت تسبیح حضرت فاطمه (سلام‌الله‌علیها) اشاره کرده است. [۳۲]
خمینی، روح الله، دانشنامه امام خمینی، ج۱، ص۳۱۷، تهران، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰.
۲ - فهرست منابع(۱) آقابزرگ، الذّریعه. (۲) آستان قدس، فهرست. (۳) آیت‌الله مرعشی، فهرست خطی. (۴) امین، محسن، اعیان الشّیعه، بیروت، دارالتّعارف، ۱۴۰۳ق. (۵) اهدایی مشکوه، فهرست خطی. (۶) چهار کتابخانه مشهد، فهرست خطی. (۷) در کتابخانه مشهد، فهرست خطی. (۸)شورای ملی (سابق)، فهرست خطی. (۹) عمومی رشت و همدان، فهرست خطی. (۱۰) کتابخانه مرکزی، فهرست خطی. (۱۱)کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد، فهرست خطی. (۱۲)گنج بخش، فهرست خطی. (۱۳)مدرس، محمدعلی، ریحانه‌الأدب، تبریز، ۱۳۴۶ش. (۱۴)مشار، خانبابا، فهرست چاپی عربی، (۱۵)مشار، خانبابا، فهرست چاپی فارسی. (۱۶)منزوی، احمد، فهرست خطی فارسی. (۱۷)موزه ملی پاکستان، فهرست خطی. (۱۸)نوربخش، فهرست خطی. (۱۹)وزیری یزد، فهرست خطی. ۳ - پانویس۴ - منبع• دانشنامه بزرگ اسلامی، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، برگرفته از مقاله «آداب الصلاه»، شماره۱۱۹. • دانشنامه امام خمینی، تهران، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۴۰۰ شمسی رده‌های این صفحه : آداب نماز | دیدگاه های عرفانی امام خمینی | کتاب شناسی | کتب اخلاقی شیعه | کتب عرفانی
|